ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗ ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ (1571 μ.Χ.)

Γράφει ο Β.Α. ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ

Πολλοί ήσαν οι Έλληνες που πολεμήσανε στο πλευρό των χριστιανικών συμμαχικών δυνάμεων της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου, που πραγματοποιήθηκε στις 10 Οκτωβρίου του 1571 στις Εχινάδες Νήσους, στις εκβολές του Αχελώου. Στην αρμάδα του Δον Χουάν της Αυστρίας, που ήταν επικεφαλής του χριστιανικού στόλου, παίρνανε μέρος αρμάδες από την Ισπανία, τη Βενετία, τη Γένοβα και του Πάπα Πίου του Ε΄.

Σ΄ αυτές τις ναυτικές μοίρες ναυμαχήσανε ελληνικές γαλέρες, ως εξής:

Στη μοίρα του Αυγουστίνου Βαρβαρήγου από τη Νάξο.

1) Τα δύο Δελφίνια, του Φραντζίσκου Ξένου.
2) Η παρέα των λιονταριών, του Δομένικου Ζάκκα.
3) Ιωάννης Άγγελος, του Ιερώνυμου Άγγελου.
4) Δυσανάγνωστο, του Λεωνίδα Γιώτα.
5) Ο Χριστός της Βενετίας, του Χριστόφορου Κοντοκάλη.

Στη μοίρα του Ισπανού ναυάρχου Αντρέα Ντόρια.[1]

1) Vu Aguila Dorata, του Πέτρου Μπούα.
2) La patrona di Lomellino, του Γεώργιου Θεοτοκόπουλου-Γκρέκο.[2]
3) Du dona coun mazo, του Λουϊζου Κύπριου.
4) Αγία Δόξα, της Βαγγελιώς Ζούρδα (ήταν κουρσάρισα)!
5) Vu Angelo co una spada, του Στέλιου Καλίπολου (Χαλκιόπουλου).
6) Ο καπετάνιος του Ν. Ντόρια, του Πάνδοξου Πολύδωρου.
7) L’Aguila d’ oro con la Corona, του Ανδρέα Καλλέργη.
8) La juria di Lomellino, του Γιακουμή Τσιάπη.
9) La patrona di Negroni, του Λουίζου Καμπά.
10) La Diana di Genova, του Ιωάννη Γεωργίου.

Στη μοίρα του Βενετού Βενιέρο.[3]

1) Κυρίαρχος των θαλασσών, του Γρηγορίου Ανδρέα.
2) Κυπριακή θάλασσα, του Γεώργιου Κοκκίνη.

Πρόκειται για 13 κρητικά και 4 επτανησιακά κάτεργα-γαλέρες.[4] Υπολογίζεται ότι λάβανε μέρος 8.500 Έλληνες. Ο συνολικός αριθμός των πολεμιστών της αρμάδας ήτανε γύρω στις 30.000 με 60.000 κωπηλάτες. Από τους κωπηλάτες υπολογίζεται ότι λάβανε μέρος περίπου 25.000 Έλληνες. Απ΄ αυτούς μονάχα οι 80 ήταν αλυσοδεμένοι, γιατί είχανε καταδικαστεί στην Ήπειρο όπου λάβανε μέρος στην επανάσταση. Συνολικά 90.000 άτομα.
Στον στόλο της Sacra Liga, πολλοί Έλληνες πολεμήσανε στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου. Και άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών όπως ο Ιωάννης Ρούφος, κατοπινός φίλος του Σααβέντρα Θερβάντες (1547-1616), που έλαβε μέρος στη Ναυμαχία, και υπήρξε ο βιογράφος του Δον Χουάν, ο ζωγράφος Αντώνης Βασιλάκης και ο επικός ποιητής Μανώλης Μπλέσης κ.ά.

Όταν η αρμάδα του Δον Χουάν ξεκίνησε από την Κέρκυρα για την Ηγουμενίτσα, το απόγευμα της 29ης Σεπτεμβρίου, υπήρχανε μαζί οι 13 γαλέρες της Κρήτης με καπεταναίους τους αδερφούς Μελισσηνούς, τον Γεώργιο θεοτοκόπουλο-Γκρέκο, τον Αντρέα Κολέγγα, τον Φραγκίσκο Βονβήκου, τον Γιώργο Καλλέργη, τον Δανιήλ Καλαφάτη, τον Στέλιο Καλίπολο, τον Πάνδοξο Πολύδωρο, τον Γιακουμή Τσάμη, τον Αντρέα Καλλέργη, τον Λουϊζο Κύπριο, τον Λεωνίδα Γιώτα, τον Άγγελος Γιαννή και τον Στέλιο Κουδουλάκη.
Ακολουθούσαν οι γαλέρες της Κέρκυρας με καραβοκύρηδες τους Πέτρο Μπούα (ο οποίος συνελήφθη από τον Τούρκο ναύαρχο, τον έγδαρε ζωντανό και του γεμίσανε το δέρμα με άχυρα...), Χριστόφορο Κοντοκάλη, Γιώργο Κοκκίνη και Στέλιο Χαλκιόπουλο. Από κοντά και η γαλέρα του Κεφαλλονίτη Μιχάλη Βατσαμάνου και του Αντώνη Τσιμάρα με το γιο του Γιάννη.
Δίπλα δίπλα οι Ζακυνθινές γαλέρες με καπεταναίους τον Αντώνη Κουτούβαλη, Νικολό Μονδινό, Νικόλα Φυσκάρδο και Μάρκο Σιγούρο. Ανάμεσα σ΄ αυτά τα καράβια και τα κουρσάρικα με τις μαύρες σημαίες η Βαγγελίστρα Ζούρλα, ο Φραντζέσκος Ζάννος και ο Δομένικος Ζάκκας, με τις δικές τους γαλέρες.
Με απλούς υπολογισμούς φαίνεται ότι αυτά τα καράβια είχανε πλήρωμα 13.000 αντρών (κάθε γαλέρα 250 κωπηλάτες, 50 πλήρωμα και 200 πολεμιστές).

Στη Ζακυνθινή γαλέρα του Μάρκου Σιγούρου, με τ΄ όνομα “La grose voska co dui alepn” επιβαίνανε ο κόμης Αλέξης Φωτεινός με τα τέσσερα αδέρφια του. Ο προπάππους του ήταν αρχηγός στην «εξέγερση της βουκέντρας», που έδωσε έμπνευση στον ποιητή της Λευκάδας Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, για να γράψει το ποίημά του ο «Φωτεινός»!

Στην ηγεσία της χριστιανικής αρμάδας υπήρχε διχογνωμία για το πού και πώς θα γινότανε η ναυμαχία. Άλλοι λέγανε στα «μικρά Δαρδανέλια», δηλαδή στο στενό του Ρίου-Αντιρρίου, κι άλλοι στα νησιά Εχινάδες, τις «κόρες του Αχελώου», όπως λεγόντουσαν στην αρχαιότητα. Φαίνεται, λοιπόν, ότι οι Έλληνες κατάσκοποι, αυτοί που στελνόντουσαν να δούνε την κατάσταση του τουρκικού στόλου, όπως ήτανε και ένας με όνομα Αντρεάντε (Ανδρεάδης), μεταφέρανε ψεύτικες πληροφορίες τόσο στους Τούρκους όσο και στους Χριστιανούς. Σκοπός των Ελλήνων, που χρησιμοποιηθήκανε για να διαπιστώνουνε ποια ήταν η κατάσταση των δύο αντιπάλων, ήτανε σαφής. Θέλανε οπωσδήποτε να γίνει η ναυμαχία, για να έρθει πιο κοντά η ελευθερία της Ελλάδας. Έτσι, στον Δον Χουάν μεταφέρανε την πληροφορία ότι είχε φύγει από τη Ναύπακτο ο ναύαρχος Ουλούτς Αλή με 60 καράβια για τη Μεθώνη και Κορώνη.

Ο Stirlin Maxwell, στο βιβλίο του «Δον Χουάν»,[i] γράφει:
«…συνέβη κάτι παράξενο. Ίδιες ειδήσεις μετάφεραν οι Έλληνες ψαράδες στους Τούρκους. Δηλαδή, λέγανε στον Αλή Πασά να κυνηγήσει το συμμαχικό στόλο που διαλύεται. Αυτές οι λαθεμένες πληροφορίες οδηγήσανε κυριολεκτικά τον Δον Χουάν στη δόξα»!
Επομένως, επιλέγει ο συγγραφέας Βασίλης Μισύρης, είναι βέβαιο ότι στη διάρκεια της ζωής της Sacra Liga, οι Έλληνες είχανε μεγάλη συμμετοχή και άρχιζε έτσι η εθνική τους αφύπνιση.[ii]
«Στους καταλόγους των ονομάτων των καραβιών και των καραβοκυραίων του στόλου της Liga αναφέρονται σαφώς 26 πολεμικές γαλέρες, που «χτίστηκανε» με ελληνικά χρήματα και από ελληνικά χέρια και που επανδρώθηκαν με 13.000 Έλληνες».
Σχετικά με τη νίκη της ενωμένης χριστιανικής αρμάδας, κατά της αντίστοιχης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ιστορικοί των δυτικών καταγράψανε τη γενναιότητα και τη συμβολή των Ελλήνων:

· «Υπέρ της νίκης συνετέλεσαν τα μάλιστα οι επί του συμμαχικού στόλου Έλληνες», Ενετός ιστορικός Σαγκρέδος.[iii]
· «Πολύ επαινέθηκαν οι Ιταλοί, σε τίποτε δεν υστερήσανε σε πολεμική αρετή οι Ισπανοί. Αλλά πάνω απ΄ όλους διαπρέψαν οι Έλληνες για την τόλμη, πειθαρχία και θαυμαστή επιτυχία». Ο ιστορικός της Βενετίας Πάολο Παρούτα.[iv]
· «Ένας μικρός ναός εκεί γύρω (in the environs), αφιερωμένος στον Άγιο Γεώργιο, χτίστηκε για να θυμίζει την ανάμνηση της βοήθειας, που ο Άγιος έδωσε οφθαλμοφανώς στον Δον Χουάν της Αυστρίας, κατά τη λαμπρή ναυμαχία, που έγινε κοντά στην Πάτρα». Ο Άγγλος περιηγητής Χένρυ Χόλλαντ.
· Τέλος, ο Τουρκουάτο Τάσσο[v] χαρακτηρίζει στο έργο του «απελευθερωθείσα Ιερουσαλήμ», τους μαχητές του βενετσιάνικου στόλου “Greci Ertrani”.

Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου αποτελεί για τους Ισπανούς ένα εξαιρετικό επεισόδιο στην ιστορία της Ευρώπης, που το τιμούνε με πολλές εκδηλώσεις. Πιστεύουνε ότι η Sacra Liga, αντί να επεκτείνει την αποικιοκρατική πολιτική της στη Μεσογειακή Αφρική, τους οδήγησε στη μεγάλη επίθεση στην Ανατολή, γεγονός που ανάγκασε το ναύαρχο ΄Αλμπα να μιλήσει για την απελευθέρωση της «ιερής χώρας», δηλαδή της Ελλάδας.

Όλ΄ αυτά, βέβαια, μείνανε στα λόγια, γιατί, αργότερα, ο βασιλιάς της Ισπανίας Φίλιππος Β΄, πιέστηκε από τη συμμαχία Γαλλίας-Αγγλίας-Ολλανδίας (που είχανε σχέση με την Τουρκία) να συνάψει συνθήκη ειρήνης με τους Οθωμανούς. Έτσι οι ελπίδες των Ελλήνων για ελευθερία απομακρύνθηκαν, αφού χάσανε ένα δυνατό ευρωπαίο υποστηρικτή!

[1] Το πλήρες όνομά του ήτανε Ντόρια Γκαρθία ντε Τολέδο.
[2] Ήταν αδερφός (;) του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου, γνωστού ζωγράφου με το προσωνύμιο Ελ Γκρέκο. Ο Γεώργιος ήταν αδερφός ή πατέρας του ζωγράφου, γιατί σε άλλα βιβλία αναφέρεται ότι ο αδερφός του λεγότανε Μανούσος και Γεώργιος ο πατέρας του.
[3] Οι Βενιέροι ήτανε κυριάρχοι των Κυθήρων.
[4] Βλ. Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου, του Βασίλη Μισύρη, εκδόσεις Εύανδρος, Αθήνα 2004.
[i] Σελ. 121.
[ii] Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου, σελ. 219.
[iii] Το Χρονικό του Γαλαξειδίου, σελ. 29.
[iv] Istoria Veneziana II, σ. 302, Ionian Isles, London 1819, τ. II, σ. 216.
[v] Διάσημος Ιταλός ποιητής, Σορέντο 1544, Ρώμη 1595.