Γραβιά

Ιστορικό χωρίο με 1.050 κάτοικους περίπου που πήρε παραφθαρμένα την ονομασία του μάλλον απ’ την κοντινή αρχαία πόλη Καρφία. Είναι έδρα του νέου Δήμου και βρίσκεται στο 33ο χιλιόμετρο του εθνικού δρόμου ‘Aμφισσας-Λαμίας. Η Γραβιά είναι γνωστή για την ιστορική μάχη ττου δόθηκε στις 8 Μαΐου 1821 από τον Ανδρούτσο και τους άλλους καπεταναίους, που κλείστηκαν στο θρυλικό-ιστορικό χάνι με τα 120 παλικάρια και άλλους υπερασπιστές στην περιοχή και συγκράτησαν τις ορδές του Ομέρ Βρυώνη, κόβοντάς τους το δρόμο για τα Σάλωνα και την Πελοπόννησο, με στόχο την κατάπνιξη της Επανάστασης. Δεσπόζει στο χώρο η προτομή του ήρωα Οδυσσέα και πρόσφατα αναστηλώθηκε το ιστορικό χάνι (εγκαινιάσθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κ. Στεφανόπουλο και είναι ανοιχτό για τους επισκέπτες). Σε απόσταση 5 χλμ. Ν.Α., πάνω στις πλαγιές του βουνού βρίσκεται το μοναστήρι της Κοίμησης της Θεοτόκου (ή Πανάσαρη), αξιόλογο μνημείο, με ναό βυζαντινού ρυθμού (με δύο τρούλους), κτισμένο το 1517 μ.Χ..

Το Δήμο Γραβιάς συναποτελούν: Τα Καστέλλια: Χωριό δυτικά της Γραβιάς, σε υψόμετρο 500 μ., το οποίο χτίστηκε επί Φραγκοκρατίας από τον ηγεμόνα Βονφάτιο και πήρε το όνομα του (που σημαίνει κάστρο-φρούριο) από το κάστρο (Castellum), ερείπια του οποίου σώζονται στο πάνω χωριό. Σώζονται ερείπια, επίσης, της αρχαίας πόλης Ερινεός στη θέση ‘Aγιος Βασίλειος. Σε λίγα χιλιόμετρα και ανηφορίζοντας προς τη Γκιώνα συναντάμε το Χάνι Ζαγκανά, μια τοποθεσία φυσικού κάλλους με ελατοδάσος, βαθύσκιωτα πλατάνια και γάργαρο νερό. Όλη η γύρω περιοχή (έκτασης 240.000 στρεμμάτων) μέχρι τον Αθ. Διάκο και την Πυρά έχει κηρυχθεί «ελεγχόμενη κυνηγητική περιοχή», όπου κυνηγοί απ' όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό κυνηγούν με ειδική άδεια εισόδου και υπό έλεγχο από το Δασαρχείο διάφορα θηράματα (πέρδικες, φασιανούς, λαγούς, ζαρκάδια, αγριόχοιρους, κ.ά.).

Η Αποστολιά (Κάτω Κάνιανη): Μικρό χωριό στους πρόποδες της Οίτης, Β.Δ. της Γραβιάς και σε υψόμετρο 520 μ. Η Μαριολάτα: Βρίσκεται σε υψόμετρο 380 μ. ανατολικά της Γραβιάς. Έχει ευρύ ορίζοντα και γραφικές τοποθεσίες. Στον κοντινό λόφο σώζονται τα ερείπια της δωρικής πόλης Βόιον. Η Καλοσκοπή (Κουκουβίστα): ‘Ομορφο, παραθεριστικό κέντρο, σε υψόμετρο 1,040 μ. βόρεια της Γκιώνας με καταπληκτική θέα (γι' αυτό ονομάστηκε Καλοσκοπή), άφθονα πηγαία νερά, υγιεινό κλίμα και ωραία τοπία, ιδεώδης χώρος για καλοκαιρινές διακοπές. Είναι πατρίδα του γενναίου αγωνιστή του '21 Παπα-Ανδρέα Μώρη, του φημισμένου Παπαντριά.

Το Oινοχώρι (Πάνω Κάνιανη): Μικρό χωριό στις κατάφυτες από βελανιδιές πλαγιές της Οίτης, σε υψόμετρο 900 μ. με φυσικές ομορφιές και δροσερές πηγές (την Κεφαλόβρυση και την Κατέρω με τα δροσερά πλατάνια). Έξω από το χωριό σώζονται τα ερείπια της δωρικής πόλης Δρυόπης. Το Σκλήθρo: Μικρό χωριό κτισμένο σε υψόμετρο 800 μ. στις κατάφυτες από βελανιδιές βουνοπλαγιές της Οίτης.

Η Βάργιανη Μικρό χωριό νότια της Γραβιάς, κτισμένο σε πλαγιά του Παρνασσού και σε υψόμετρο 900 μ. γνωστό από τη μάχη του '21 που έληξε με νίκη των Ελλήνων (24-9-1824). Πατρίδα του οπλαρχηγού Καπετάν Λιάπη, την κόρη του οποίου, Δέσπω, ερωτεύτηκε ο ‘Οθωνας (0 Λιάπης υπήρξε ανώτατος αξιωματικός του) και παραλίγο να την κάνει βασίλισσα. Σήμερα η Βάργιανη είναι παραδοσιακός οικισμός με κομψά πέτρινα σπίτια, πολλά οπό τα οποία αγοράσθηκαν και ανακαινίστηκαν από παραθεριστές.