ΓΡΑΒΙΑ

Ιστορικό χωριό, γνωστό από το «Χάνι της Γραβιάς», όπου ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και οι λίγοι σύντροφοί του σταμάτησαν, στις 8 Μαΐου 1821, την προέλαση 8.000 Τούρκων του Ομέρ Βρυώνη προς την επαναστατημένη Ελλάδα.
Το περιώνυμο πανδοχείο, που η μάχη γύρω από αυτό έγινε σύμβολο ηρωισμού στα πρώτα χρόνια της Επαναστάσεως του ‘21. Βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Γερολέκα στη βόρεια έξοδο του στενού της ΄Αμπλιανης, μεταξύ Παρνασσού και Γκιώνας. Μετά τη θυσία του Διάκου στην Αλαμάνα, οι οπλαρχηγοί της Στερεάς Πανουργιάς και Δυοβουνιώτης συνεσκέπτοντο μέσα στο χάνι πώς θ’ ανακόψουν την πορεία του Ομέρ Βρυώνη και του Κιοσέ Μεχμέτ που με 8.000 στρατό βάδιζαν προς την Άμφισσα. Τότε κατέφθασε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος με 120 άνδρες. Αποφασίστηκε οι κύριες δυνάμεις με τον Πανουργιά και τον Δυοβουνιώτη να καταλάβουν οχυρές θέσεις δεξιά και αριστερά της διαβάσεως, και ο Ανδρούτσος να προβάλει άμυνα μέσα από το χάνι. Μαζί του κλείστηκαν ο Γκούρας και άλλοι εκατό. Η τουρκική προφυλακή πλησίασε τις πρωινές ώρες (8 Μαΐου 1821) και ως το μεσημέρι οι υπερασπιστές της Γραβιάς απέκρουσαν τρεις λυσσώδεις εφόδους. Το απόγευμα επεχείρησαν και άλλη έφοδο, αλλά υποχώρησαν με σωρούς πτωμάτων. ΄Οταν έδυσε ο ήλιος, οι πασάδες διέταξαν αποκλεισμό του πανδοχείου και τη μεταφορά κανονιών από τη Λαμία για την εκπόρθησή του.
Τη νύκτα όμως, οι υπερασπιστές κατόρθωσαν να ξεφύγουν όλοι σώοι. Άφησαν στο χάνι μόνο δύο νεκρούς, από τις επιθέσεις της ημέρας, ενώ οι τουρκικές απώλειες έφθασαν τους 423 άνδρες.
Η άμυνα της Γραβιάς ωφέλησε πολύ τον αγώνα, που ήταν ακόμη στις αρχές του, και ψυχολογικά, αλλά απέτρεψε και τους πασάδες από το σχέδιό τους να καταλάβουν την 'Αμφισσα.
Σήμερα στη θέση αυτή έχει ανεγερθεί μνημείο. Απέχει 33 χλμ. Β από την ΄Αμφισσα και έχει 887 κατοίκους.Στο Καστέλι - 3 χλμ. Β - βρίσκεται το Κοινοτικό Μουσείο, με αρχαιολογικά ευρήματα, φορητές εικόνες, χειρόγραφα, τοπικές φορεσιές.